ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ

Ο Κροίσος, τελευταίος βασιλιάς της Λυδίας, γιός του βασιλιά Αλλυάττη βασίλεψε ανάμεσα στο 560 και 547 π.Χ. Τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του ήταν ένδοξα, αφού υπέταξε όλα τα έθνη ανάμεσα στο Αιγαίο Πέλαγος και τον ποταμό Άλυ, καθιστώντας έτσι φόρου υποτελείς σε αυτόν τους Έλληνες της Μικράς Ασίας.

Με τον Κροίσο συνδέεται η παροιμιώδης χρήση του ονόματος του, ως συνώνυμου του μυθικού πλούτου. Αυτό οφείλεται κυρίως στην τεράστια εντύπωση που έκανε στους συγγραφείς της αρχαιότητας η ευρύτατη χρήση του χρυσού, που του προμήθευαν αφειδώς τα κοιτάσματα του επίσης παροιμιώδους ποταμού Πακτωλού. Γενικά η αντιμετώπισή του από τις αρχαίες πηγές είναι αρνητική, καθώς περιγράφεται ως συνώνυμο της ύβρεως, αλλά και ως τραγική επιβεβαίωση του απρόβλεπτου του ανθρώπινου βίου. Αποτελεί αρχετυπική μορφή τυράννου, που τον χαρακτηρίζει η ακολασία, αλλά απολαμβάνει ιδιαίτερης θέσης στον κόσμο, συνομιλητής των θεών και κύριος της μοίρας των ανθρώπων.

Ο Κροίσος συνέδεσε κατεξοχήν τη δράση του με τους Έλληνες, τόσο στη Μικρά Ασία, όσο και στη μητροπολιτική Ελλάδα, σε βαθμό που οι σύγχρονοι ιστορικοί δυσκολεύονται να τον αντιμετωπίσουν ως τυπικό Ανατολίτη μονάρχη. Η πολιτική του απέναντι στους Έλληνες ήταν αμφίσημη. Αφενός συνέχισε τις πολεμικές προσπάθειες του πατέρα του Αλυάττη και για πρώτη φορά κατέστησε τις πόλεις της Ασίας υποδούλους, ενώ λέγεται ότι σχεδίαζε και την κατασκευή στόλου για την κατάληψη των νησιών του Αιγαίου. Παρά την καθυπόταξη των ελληνικών πόλεων όμως, που ήταν σφραγισμένη με όρκους και συνθήκες, συνδέθηκε με συμμαχίες με τη Σπάρτη και την Αθήνα και κόσμησε τα μεγάλα ελληνικά ιερά τόσο στην επικράτειά του, όσο και στη μητροπολιτική Ελλάδα με πλούσια αναθήματα. Η δράση του υπαγορεύθηκε από τις επιταγές της πολιτικής του πατέρα του, της επέκτασης δηλαδή της λυδικής κυριαρχίας στο σύνολο της Μικράς Ασίας και ακόμη δυτικότερα. Στην επικράτειά του, εκτός της Λυκίας και της Κιλικίας, ανήκαν η Φρυγία έως τον ποταμό Άλυ, το σύνολο της δυτικής Μικράς Ασίας, η Μυσία, η Παφλαγονία και η Βιθυνία.

Η εσωτερική του πολιτική υπηρέτησε και αυτή τις φιλοδοξίες για επέκταση και για προσέγγιση των Ελλήνων: αντικατέστησε τα νομίσματα από ήλεκτρο με κοπές από χρυσό και άργυρο, ώστε να διευκολύνει τις εμπορικές επαφές του βασιλείου του με τον ελληνικό κόσμο, και υπήρξε γενικά δεκτικός σε επισκέψεις επιφανών Ελλήνων στην αυλή του, όπως μαρτυρεί και το περίφημο επεισόδιο της συνάντησής του με το Σόλωνα. Ο Ηρόδοτος μας διασώζει την απάντηση του Σόλωνα στο ερώτημα του Κροίσου για το ποιος είναι ο ευτυχέστερος άνθρωπος που ο σοφός Αθηναίος είχε γνωρίσει. Ο Σόλων αρνείται να κατονομάσει τον Κροίσο ως έναν από τους ευτυχέστερους ανθρώπους του κόσμου, προειδοποιώντας τον με τη φράση «μηδένα προ του τέλους μακάριζε».

Τα λόγια αυτά θα αποδεικνύονταν αργότερα προφητικά για τον μεγιστάνα βασιλιά του πλούτου. Η πολιτική του Κροίσου στέφθηκε τελικά από πλήρη αποτυχία, όταν αναγκάστηκε να αναμετρηθεί με μια αυτοκρατορία που είχε τις ίδιες επεκτατικές φιλοδοξίες με τη δική του. Μετά την κατάληψη του μηδικού βασιλείου από τους Πέρσες προτίμησε να αναλάβει ο ίδιος πρωτοβουλία. Η σύγκρουσή του με τον Κύρο Β' προετοιμάστηκε λεπτομερώς: ο Κροίσος ζήτησε χρησμούς από όλα τα φημισμένα μαντεία της εποχής. Στο ιερό των Δελφών μάλιστα αφιέρωσε μια σειρά από πολυτελή αναθήματα, αν και ο πρώτος χρησμός του μαντείου των Δελφών προειδοποιούσε τον Κροίσο ότι, αν εκστράτευε κατά των Περσών, θα κατέλυε μια μεγάλη αυτοκρατορία που όπως εκ των υστέρων αποδείχθηκε, τελικά, ήταν η δική του. Ένας δεύτερος χρησμός τον συμβούλευε να τραπεί σε φυγή όταν βασιλιάς των Μήδων στεφθεί ένας «ημίονος», δηλαδή νόθος, όπως ήταν ο Κύρος. Ο Κροίσος παρερμήνευσε τους δύο χρησμούς, που προέλεγαν φανερά το τέλος του, και έχοντας εξασφαλίσει τη συμμαχία των Σπαρτιατών και των Αιγυπτίων εκστράτευσε κατά των Περσών. Η μάχη στην Πτερία οδήγησε στην ήττα και στην άτακτη οπισθοχώρηση του Κροίσου στην πρωτεύουσά του, τις Σάρδεις. Εκεί οχυρώθηκε περιμένοντας ενισχύσεις από τους συμμάχους του, που δεν έφθασαν ποτέ. Ο Κύρος αιφνιδίασε τον Κροίσο βαδίζοντας εναντίον της πανίσχυρης, οχυρωμένης πρωτεύουσάς του, την οποία κατέλαβε έπειτα από σύντομη πολιορκία.

Για το τέλος του Κροίσου διαθέτουμε αντικρουόμενες εκδοχές: σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, που απηχεί λυδικές πηγές, ο Κύρος τοποθέτησε το Λυδό βασιλιά στην πυρά, αλλά τελικά δεν τον έκαψε ζωντανό έπειτα από παρέμβαση του Απόλλωνα. Ο Βακχυλίδης αντίθετα αφηγείται πως ο Κροίσος επιχείρησε να αυτοκτονήσει στην πυρά μαζί με την οικογένειά του, αλλά τον έσωσε η θεϊκή παρέμβαση του Δία και του Απόλλωνα, ο οποίος τον μετέφερε στη χώρα των Υπερβορείων. αιχμαλωτίστηκε. Η μυθολογική παράδοση θέλει την ώρα που τον είχαν ανεβασμένο στην πυρά για να τον κάψουν, ο Κροίσος θυμήθηκε τα λόγια του Σόλωνα και φώναξε μετανιωμένος τρεις φορές «Σόλων! Σόλων! Σόλων!». Ο Κύρος που τον άκουσε, ζήτησε να μάθει τι σήμαινε η επίκληση αυτή. Ακούγοντας την ιστορία, χάρισε στον Κροίσο τη ζωή και μάλιστα τον κράτησε κοντά του ως έμπιστο φίλο και σύμβουλό του. Η σκηνή στην πυρά εμφανίζεται σε έναν περίφημο αττικό ερυθρόμορφο αμφορέα του 490-480 π.Χ. που βρίσκεται στο Λούβρο, όπου ο Κροίσος κάνει σπονδή από μία φιάλη, ενώ ο δούλος Εύθυμος ανάβει τη φωτιά.

ΠΗΓΗ:

WILLIAM SMITH, A CLASSICAL DICTIONARY OF GREEK AND ROMAN BIOGRAPHY, MYTHOLOGY AND GEOGRAPHY, LONDON 1904

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ